1.1 Uiteenzetting keuze van juist deze scène.
1.2 Introductieprobleemstelling en uitleg hoe de aanpak van deze paper is.
Hoofdstuk 2: De stilistische kenmerken van de scène;
2.1 De probleemstelling specifiek bekeken door middel van de mise-en-scène
2.2 De probleemstelling specifiek bekeken door middel van de cinematografie
2.3 De probleemstelling specifiek bekeken door middel van de montage en het geluid
Hoofdstuk 3: Deze scène in de context van de film
3.1 Overzicht van andere scènes met vooruitwijzingen + argumentatie waarom die naar mijn mening duidelijk vooruitwijzingen binnen het narratief bevatten.
3.2 Een vergelijking tussen mijn bevingen uit hoofdstuk 2, en de andere scènes met vooruitwijzingen. Welke overeenkomsten, (en evt. welke verschillen) bepalen sterk onze interpretatie (van een vermoeden van een vooruitwijzing?) En hoe komt dat?
Hoofdstuk 4: De Conclusie
4.1 Een conclusie met mogelijke antwoorden op de probleemstelling.
Bijlage: De shotlist
Hoofdstuk 1
1.1
Ik heb in deze paper een scène gekozen uit ‘atonement’, die op de dvd loopt van 0.37.04 tot 0.38.55. Dit is scène waarin de familie Tallis, Lola, Robbie en Paul Marshall aan tafel zitten. Ze willen beginnen met een diner, maar al snel blijkt dat de tweeling weggelopen is, men besluit ze te gaan zoeken.
Ik heb specifiek gekozen voor deze scène, omdat binnen deze scène duidelijk vooruitwijzingen zitten, waarbij toespelingen worden gedaan hoe de film zich narratief verder zal ontwikkelen. Het segment ontleent zijn sturende kracht echter ook ten dele aan keuzes die eerder en later in de film zijn genomen. Daarbij moet ik dus in het oog houden, dat een film een samenhangend vormsysteem is. De betekenis die de kijker toekent aan deze specifieke scène draagt bij aan de betekenis die de kijker toekent aan het geheel. Maar de betekenis die we toekennen aan het geheel, is ook mede bepalend voor de betekenis die we toekennen aan deze specifieke scène. Kijkend naar de film als een samenhangend vormsysteem, is het van belang dat we ons bewust zijn van de scènes die voorafgaan aan de gekozen scene en de scene die de gekozen scene opvolgt. De scene die voorafgaat aan de scene is de intieme scene tussen Cecillia en Robbie in de bibliotheek. De scene die de gekozen scene opvolgt is de zoektocht naar de tweeling, waarbij Lola in het donker wordt verkracht, en dat Briony de verkrachter betrapt. Ook belangrijk zijn de scènes waarin eveneens duidelijke vooruitwijzingen zitten. Ik zal in deze paper dan ook een brug proberen te slaan tussen deze scene met zijn duidelijke vooruitwijzing, en de andere scènes met vooruitwijzingen.
1.2
Ik begin deze specifieke scène te analyseren vanuit stilistische kenmerken. Vervolgens ga ik de gehele film bekijken, en daarbij de scènes die vooruitwijzingen binnen het narratief bevatten noteren.
Kenmerkend zijn de verschillende lagen van de film. De verschillende lagen zijn belangrijk voor de vooruitwijzingen. Om te begrijpen wat vooruitwijzingen zijn, moet je weten wat de verschillende lagen zijn. De film bestaat uit drie verschillende lagen, die aan het einde van de film samen komen. De eerste laag, is het verhaal met de jonge Briony, zoals de kijker het te zien krijgt. De tweede laag is die van het verhaal van Briony, waarbij een gedeelte van de film een roman is. De eventuele derde laag, is het ‘spelletje’ van de filmmaker, waarbij de kijker, ook na de film meerdere malen te hebben gezien, niet weet of de gebeurtenis zich in de eerste of de tweede laag plaats vindt.
De vooruitwijzingen die in mijn paper centraal zullen staan zijn, Paul Marshall die uiteindelijk de verkrachter van Lola blijkt te zijn, de relatie tussen Robbie en Cecillia en tenslotte de vooruitwijzing dat het verhaal een roman is van Briony.
De hoofdvraag van deze paper zal zijn; ‘Hoe zijn de, in de film in overvloed aanwezige vooruitwijzingen stilistisch vormgeven? En op welk moment van de film zou de kijker kunnen voorspellen hoe de narratief zich zal ontwikkelen?’
Hoofdstuk 2 De stilistische kenmerken van de scène
2.1 De probleemstellig bekeken door middel van de mise-en-scène;
- Setting
Er is een diner gepland, waarbij de familie Tallis en Robbie en Paul Marshall ook aanwezig zullen zijn. De scène speelt zich dus af in de eetkamer van het huis. De kamer is een rijkversierde kamer. De kamer bestaat uit veel hout, waarin veel versieringen zijn aangebracht. Maar ook de gordijnen zijn rijk gedecoreerd met bloemen. Het geheel doet een beetje barok en overdadig aan. Dit onderstreept het feit dat de familie Tallis tot de hogere klasse van de samenleving behoren.
- Kostuums en make-up
De kostuums in deze scène zijn allemaal erg chique. De moeder draagt een bordeau rode avondjurk, de make-up die ze daarbij draagt is daar op afgestemd. Het zorgt ervoor, dat ze in het gezelschap geen prominente rol heeft, maar ze straalt wel een elegantie uit.
Cecillia heeft een groene avondjurk. Het is van een zeer lichte stof, en hij is vrij bloot. Dat benadrukt de relatie tussen Robbie en Cecillia en in het bijzonder de scène in de bibliotheek.
Lola heeft een roze jurk aan. De roze jurk met veel franjes laten zien, dat Lola eigenlijk nog maar een kind of een tiener is. Maar Lola kleedt zich al wat uitdagender dan een kind zou doen, de jurk is al vrij bloot en ze draagt bovendien lippenstift.
Briony is geheel crèmekleurig gekleed. Ze draagt een jurk die vrij sober en praktisch is. De jurk is nog echt een kinderjurkje, en straalt minder dan de andere kleding een bepaalde klasse uit. Daar is Briony niet echt mee bezig.
Verder zitten Robbie, Leon en Paul Marshall allemaal in een zwart pak met een strik. Daarbij zijn niet echt noemenswaardige verschillen in te zien, wat het moeilijker maakt voor Lola en Briony in de volgende scène, om de verkrachter te herkennen.
- Licht
De gehele scène is vrij donker. De scène speelt zich af in de donkere eetkamer, met sierlampen als lichtbron, het key light. De personen zijn echter ook belicht door een aanvullende fill light, waardoor de gezichten, en voornamelijk de mimiek goed te zien blijft. Toch is er wel sprake van attached shadows, doordat er duidelijke bronnen van licht zijn, zijn er lichte schaduwen op de gezichten te vinden. Dit alles wordt veroorzaakt door soft lighting. De lichtbronnen stralen niet echt een hard licht uit. Dit alles zorgt ervoor dat de sfeer aan de tafel goed wordt benadrukt door het licht. De belichting zorgt voor een beetje een donkere en angstige sfeer. Maar wel subtiel, verhuld in een chique en beschaafd laagje.
- Staging: movement and performance.
Voornamelijk door het acteerwerk wordt de ongemakkelijke sfeer, waarbinnen het diner zich plaatsvindt onderstreept. Robbie, die net met Cecillia is betrapt in de bibliotheek, kijkt Briony constant indringend aan. Bovendien is zijn ademhaling in de scène wat gejaagd. Ook Cecillia kijkt Briony erg argwanend aan. Bovendien reageert ze erf heftig en snel, wanneer Briony met de brief van de tweeling komt aanzetten.
Paul Marshall lacht erg ongemakkelijk als de moeder zegt, dat ze in de zomer niet naar buiten mocht omdat de moeder zegt dat de losse zeden in de zomer werden gestimuleerd. Bovendien reageert hij erg fel en onmiddellijk wanneer Briony vertelt dat de tweeling Lola pijn hebben gedaan. Hij praat voor Lola en zorgt ervoor dat zij niet het woord krijgt.
2.2 De probleemstelling bekeken door middel van de cinematografie;
Bij het filmen van de scène is er gebruik gemaakt van een ‘middle-focal-lenght’ lens. Aan het begin van de scène is er sprake van ‘establishing shot’, dit zorgt ervoor dat de kijker weet hoe de setting is. Bijvoorbeeld waar de personen aan tafel zitten ten opzichte van elkaar. Verder krijg je in de scène alleen maar shots met een selective focus. Er wordt gefocust op één persoon (een plane) en de andere personen en dingen (de andere planes) blijven vaag. Dit zorgt ervoor dat de mimiek van de individuele personen goed te zien zijn. In deze scène gaat het vooral om de emoties van de personen die aan de tafel zitten. En door op slechts één persoon tegelijkertijd te richten, kunnen we ons als kijker daar beter op concentreren en wordt de situatie, en dan in het bijzonder de relaties tussen de verschillende personen, beter duidelijk.
2.3 De probleemstelling bekeken door middel van de montage en het geluid;
De montage:
- grafische relaties
In de scène valt op dat de personen heel vaak niet in het midden van het frame zijn geplaatst. Heel vaak zijn de personen duidelijk off-center geplaatst. Er is binnen deze scène dus sprake van een discontinuïteit. Toch zal het de kijker waarschijnlijk niet opvallen, dat komt omdat de personen afwisselend links en dan weer rechts van het scherm zijn geplaatst. Zo ontstaat er toch een bepaalde harmonie tussen de beelden.
Dit aspect in de cinematografie benadrukt de relaties tussen de personen, en de reacties op elkaar. Door de personen aan een bepaalde kant van het frame te plaatsen, wordt het aspect van de reactie op de ander versterkt.
- ritmische relaties
Elk shot binnen de scène duurt tussen de één en vijf seconden. Dat zorgt voor een dynamiek binnen de scène. Er zijn drie shots, die hier een uitzondering op vormen. Het shot waarin Briony de brief van de tweeling ontdekt. Dit is een rustpunt binnen het shot. De andere uitzonderingen zijn Briony die met de brief naar de eetkamer rent, en de heftige reactie van Cecillia op de aankondiging van de brief. Dit zijn echter geen rustpunten, omdat de mise-en-scene hier ook heel dynamisch is. De dynamiek binnen de scène onderstreept het gejaagde, ongemakkelijke en bijna opgefokte gevoel van verschillende personen aan de eettafel.
- ruimtelijke relaties
Aan het begin van de scène is er een establishing shot te zien. De shots daarna laten steeds verschillende kanten van diezelfde kamer zien. Als Briony naar boven loopt, is de montage zo, dat de kijker ziet dat ze in hetzelfde huis naar boven loopt om de tweeling te halen.
- temporele relaties
In de scène is de tijd van het plot precies zolang als de tijd die het in de story inneemt. De tijd is niet gemanipuleerd. Dit zorgt ervoor dat de kijker zich nog bewuster wordt van de personages en hun gemoedstoestand.
Het geluid:
Het geluid dat de kijker gedurende de scène hoort is allemaal diëgetisch. Waarbij al het geluid ‘simultaneous sound’ is, en waarbij het geluid altijd getrouw is aan de bron. Dit versterkt de nadruk op de situatie op dat moment. Het geluid dat belangrijk is bij de interpretatie van de kijker is het geluid van Briony wanneer ze naar beneden rent, met de brief in haar hand. Je hoort heel duidelijk de gehaaste voetstappen van Briony op de trap, en haar ademhaling is ook wat gejaagd. Bovendien hoor je duidelijk het wapperen van de brief. De kijker weet op dat moment nog niet wat er in de brief staat. Toch vermoed de kijker, mede door de gejaagde ademhaling, de gehaaste voetstappen en het wapperen van de brief dat er iets niet goed zit. De geluiden leggen hier de nadruk op de brief, en voorspellen wellicht iets van de boodschap van de brief. Ook hoor je de tafel duidelijk verschuiven als Cecillia opstaat bij de aankondiging van Briony van de brief. Dit onderstreept de angst van Cecilia dat Briony de brief van Robbie aan de anderen bekend zal maken.
Binnen de scène wordt geen gebruik gemaakt van muziek. Dit onderstreept de pijnlijke stiltes. Tenslotte is er ook nog het stemgeluid. Opvallend is dat er nauwelijks bijgeluiden te vinden zijn. In de scène wordt veel gebruik gemaakt van dialoge overlap, zodat je de gezichten en reacties van de verschillende mensen ziet, maar dat de dialoog wel verder loopt. Hoofdstuk 3 De scène in de context van de film
Voor dit hoofdstuk heb ik eerst een schema gemaakt met scènes die naar mijn mening vooruitwijzingen bevatten, en belangrijk zijn in de sturing van de interpretatie van de kijker. (Zie bijlage.) Ik heb daarbij de nadruk gelegd op drie significante ontwikkelingen binnen het narratief.
Het eerste element is de relatie tussen Robbie en Cecillia. Bij welke segmenten kan de kijker al zien dat Robbie en Cecillia verliefd zijn? En hoe komt dat?
Het tweede element is Paul Marshall als, zoals later in de film zal blijken, de verkrachter van Lola. Bij welke scènes kun je als kijker al zien dat Paul Marshall meer voelt voor Lola? En hoe wordt dat bereikt?
Tenslotte onderzoek ik het feit, dat de gehele film eigenlijk een boek is. Waarvan Briony de schrijfster is en erin bekent dat ze Robbie destijds vals heeft beschuldigd. In welke scènes ga je als kijker vermoeden dat er toch iets niet klopt aan de film? Welke scène is daarin voor de kijker de uiteindelijke bevestiging?
Wat vooral opvalt bij de vergelijking van de verschillende scènes, met betrekking tot vooruitwijzingen, is;
De belangrijke rol van de mise-en-scène bij vooruitwijzingen. Na een stilistische analyse te hebben gemaakt van de specifieke scène, en die te hebben te vergeleken met de andere scènes met vooruitwijzingen, wordt duidelijk dat het acteerwerk de belangrijkste factor is. En daarbinnen weer de mimiek en de lichaamshouding. Vaak zeggen personages in de film iets heel anders dan ze in werkelijkheid, als personage binnen de film, voelen. Dit is vooral zo bij de vooruitwijzingen van de relatie tussen Robbie en Cecillia, en Paul Marshhall als de verkrachter van Lola. De andere stilistische kenmerken staan daarbij vaak in teken van het acteerwerk. Het camerawerk is zo, dat de mimiek van de verschillende personages goed te zien is. Daarbij wordt over het algemeen veel gebruik gemaakt van medium shots, medium close-ups en close ups. Het licht is zo verwerkt dat de gezichten van de personen goed verlicht zijn. Er is vaak sprake van een ‘establishing shot’, waarna we verder alleen nog maar ‘selective focus’ shots te zien krijgen met de betrokken personen daarin centraal. Verder hoor je tijdens de scènes geen muziek, dat zou afleiden van de onderlinge relaties tussen de verschillende personages. Of het zou het te duidelijk maken dat het om een vooruitwijzing gaat.
Bij de vooruitwijzingen dat de film eigenlijk een roman is van Briony, bestaan vooruitwijzingen uit zichtbaar andere stilistische kenmerken. Ten eerste speelt het geluid een zeer belangrijke rol. De film is doordrongen van het geluid van een typemachine, in combinatie met het geluid van een piano. (soms aangevuld door een orkest). Ook is de voorkennis, die de kijker verondersteld wordt te bezitten, erg belangrijk. De kijker zou bij de afspraak tussen Robbie en Cecillia kunnen vinden, dat het toch wel heel cliché is: een zuster en een soldaat, die thee drinken. Ze hebben echter maar een half uurtje, want dan moet de zuster weer terug naar werk. Vervolgens gaan ze uit elkaar: de soldaat rent nog achter de bus van de zuster aan, maar kan hem niet bijhouden, de bus rijdt om de hoek, en zo worden ze gescheiden. De kijker zou het ook kunnen vermoeden door de inhoud van de brief die Briony aan Cecillia stuurt, of de verhalen die Briony schrijft. Waarvan al in het begin van de film blijkt dat ze autobiografisch zijn. Bij deze vooruitwijzing zijn de stilistische kenmerken veel minder van belang, dan bij de andere twee vooruitwijzingen. Het gaat hierbij vooral om de voorkennis van de kijker.
Hoofdstuk 4 De conclusie
4.1 Een conclusie met een mogelijk antwoord op de hoofdvraag
De hoofdvraag die ik mezelf aan het begin van dit werkstuk stelde was: ‘Hoe zijn de, in de film in overvloed aanwezige vooruitwijzingen stilistisch vormgeven? En op welk moment van de film zou de kijker kunnen voorspellen, hoe de narratief zich zal ontwikkelen?’
Ik heb daarnaar onderzoek gedaan in deze paper, en ik zal een mogelijk antwoord formuleren in deze conclusie. Hierbij moet ik echter wel een kanttekening plaatsen; de kijker die ik hier centraal neem, is een kijker die ik zelf heb geconstrueerd. Waarvan ik denk dat de gemiddelde kijker de film zo zal interpreteren, wat natuurlijk helemaal niet zo hoeft te zijn.
De vooruitwijzingen van de relatie tussen Robbie en Cecillia en Paul Marshall als verkrachter hebben dus een paar duidelijke overeenkomsten in stilistische kenmerken;
Daarbij is het vooral belangrijk dat de nadruk ligt op de mise-en-scène, in het bijzonder het acteren. De andere stilistische kenmerken dragen daartoe bij. Het moment waarbij ik denk dat de kijker zich bevestigd ziet in zijn vooruitwijzing is bij de relatie tussen Robbie en Cecillia, is de scène waarbij je door middel van ‘cross cutting, ’ afwisselend Cecillia en Robbie te zien krijgt. Naar mijn mening is de fonteinscène al vrij duidelijk. Maar dan moet de kijker wellicht nog wennen aan de verschillende personages, maar zodra je Cecillia en Robbie tegelijkertijd ziet roken, weet de kijker zeker dat zij meer voor elkaar voelen.
Bij Paul Marshall als de verkrachter van Lola, denk ik dat de kijker daar pas achterkomt, bij de flashback van Briony tijdens de bruiloft. De vooruitwijzingen zijn redelijk subtiel, bovendien zijn alle vooruitwijzingen gegeven voor de daadwerkelijke verkrachting in de film. Dat maakt het voor de kijker een stuk moeilijker, de kijker heeft niet gelet op een mogelijke verkrachter. Zouden die scènes na de verkrachting zijn geplaatst, zou het al een stuk duidelijker zijn geweest.
Bij de vooruitwijzing dat de film eigenlijk een boek is van Briony, is de voorkennis van de kijker heel belangrijk. De kijker die veel oorlogslectuur heeft gelezen en veel films heeft gezien, zal eerder voelen dat er iets niet klopt binnen de film, dan iemand die dat niet heeft gezien/gelezen. Bovendien zal iemand die geregeld naar de film gaat, meer betekenis hechten aan het stilistische aspect van het geluid, dan iemand die niet zo geregeld gaat. Ik vind het dan ook lastig om te zeggen wanneer de kijker voelt dat er iets niet klopt. Wanneer de kijker erachter komt, ligt dus grotendeels aan de achtergrond van de kijker.
